ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΣΤΗΝ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Αθανάσιος Παπαϊωάννου Κωνσταντίνος Λαπαρίδης Βασίλειος Σερμπέζης Μαρία Μιχαλοπούλου Θεόφιλος Πυλιανίδης Αλέξανδρος Καρυπίδης Τριαντάφυλλος Χριστοδουλίδης Όλγα Κούλη Δημήτριος Μυλώσης Βασίλειος Σίσκος

Φυσική Αγωγή

Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
ΑΘΗΝΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

ΣΤΟΧΟΙ

Σωματικός - ΨυχοκινητικόςΤομέας

Μετά το τέλος αυτής της ενότητας οι μαθητές θα:

...έχουν μάθει και θα ελέγχουν τις κινήσεις των μελών του σώματος τους μέσω των χορευτικών μελωδιών. Εξειδικεύεται & επιδιώκεται... Άμεσα, στα μαθήματα 8.1 και 8.2.

... έχουν εξασκηθεί στην αναπαραγωγή βασικών ρυθμικών δομών.Εξειδικεύεται & επιδιώκεται... Άμεσα, στα μαθήματα 8.1 και 8.2.

...έχουν καλλιεργήσει τη ρυθμική τους ικανότητα εξασκούμενοι στο ρυθμό της μουσικής και των τραγουδιών που συνοδεύουν τους χορούς και αποδίδοντάς τους κινητικά.Εξειδικεύεται & επιδιώκεται Άμεσα, με τις προτεινόμενες προασκήσεις και την εκμάθηση των χορών στα μαθήματα 8.1 και 8.2.

...γνωρίζουν τα βήματα των χορών «Πεντοζάλι» και «Τικ Μονό». Εξειδικεύεται & επιδιώκεται. Άμεσα, στα 8.1 και 8.2.


Συναισθηματικός - Κοινωνικός Τομέας

έχουν κατανοήσει τη σημασία της επικοινωνίας, της συνεργασίας, της αυτοπειθαρχίας και θα έχουν αναπτύξει ομαδικό πνεύμα χορεύοντας όλοι μαζί. Εξειδικεύεται & επιδιώκεται Έμεσα, στα μαθήματα 8.1 και 8.2.

έχουν συνεργαστεί με τους συμμαθητές τους σε πνεύμα δικαιοσύνης, αξιοκρατίας και υπευθυνότητας. Εξειδικεύεται & επιδιώκεται Έμμεσα από το στιλ αμοιβαίας διδασκαλίας στα μαθήματα 8.1 και 8.2.

χαίρονται, θα ευχαριστιούνται και θα μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα την ώρα που τραγουδούν και χορεύουν. Εξειδικεύεται & επιδιώκεται Έμμεσα στα μαθήματα 8.1 και 8.2.

Γνωστικός Τομέας

.γνωρίζουν τις μελωδίες, τα τραγούδια ή δίστιχα που συνοδεύουν τους χορούς.Εξειδικεύεται & επιδιώκεται Άμεσα στα μαθήματα 8.1 και 8.2.

...γνωρίζουν τα στοιχεία της λαϊκής παράδοσης που σχετίζονται με τους χορούς. Εξειδικεύεται & επιδιώκεται Άμεσα στα μαθήματα 8.1 και 8.2.

...μπορούν να ελέγχουν την πρόοδο τους και να εντοπίζουν τα λάθη τους.Εξειδικεύεται & επιδιώκεται Έμμεσα στα μαθήματα 8.1 και 8.2.


ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ

1. Τελειώνοντας τα 6 μαθήματα ελληνικών παραδοσιακών χορών οι μαθητές θα πρέπει να μπορούν να εκτελούν σωστά τα εξής, όσον αφορά στην:

1.1. Εκμάθηση βημάτων

1.1.1.Να γνωρίζουν τα βήματα του χορού «Πεντοζάλι».

1.1.2.Να γνωρίζουν τα βήματα του χορού «Τικ Μονό».

1.1.3.Να γνωρίζουν τα βήματα τοπικών χορών.

1.2. Εκμάθηση ρυθμικής εκτέλεσης των βημάτων

1.2.1.Να μπορούν να εκτελούν τα βήματα του χορού «Πεντοζάλι» ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής.

1.2.2.Να μπορούν να εκτελούν τα βήματα του χορού «Τικ Μονό» ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής και του τραγουδιού.

1.2.3.Να μπορούν να εκτελούν τα βήματα των τοπικών χορών ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής και των τραγουδιών.

2. Τελειώνοντας τα 6 μαθήματα ελληνικών παραδοσιακών χορών οι μαθητές θα γνωρίζουν ότι πρέπει να προσέχουν τα εξής όσον αφορά στην:

2.1.Κατεύθυνση της κίνησης στο χορό «Πεντοζάλι»: Η κατεύθυνση των κινήσεων είναι πλά­για (δεξιά - αριστερά).

2.2.Θέση και κίνηση των χεριών στο χορό «Τικ Μονό»: Οι μαθητές πιάνονται από τις παλά­μες με λυγισμένους τους αγκώνες και τοποθετούν τα χέρια σχεδόν σε παράλληλη θέση με το έδαφος ενώ σε όλη τη διάρκεια του χορού τα χέρια κινούνται ελαφρά ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής.

2.3.Τεχνική των βημάτων στο χορό «Πεντοζάλι»:

2.3.1.Τα βήματα, όπως περιγράφονται στην κάρτα 8.4. - άσκηση 8, είναι σταυρωτά 2/4 (τριαράκια) αριστερά και μικρά σημειωτά 2/4 (επί τόπου) δεξιά.

2.3.2.Κατά τη σύνδεση των δυο μερών, όπως περιγράφεται στην κάρτα 8.4. - άσκηση 9, καλό θα είναι να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη γρήγορη αλλαγή κατεύθυνσης της κίνησης.

2.3.3.Κατά τις αναπηδήσεις το ελεύθερο πόδι δεν πρέπει να λυγίζει προς τα πίσω.

2.4. Τεχνική των βημάτων στο χορό «Τικ Μονό»:

2.4.1. Σε όλα τα βήματα του χορού ακουμπάει όλο το πέλμα του ποδιού στο έδαφος.

2.4.2. Το ύφος του χορού χαρακτηρίζεται από τις ταλαντώσεις των γονάτων (σουσταρί-
σματα) που συντονίζονται με τον ρυθμό της μουσικής.

3. Τελειώνοντας τα 6 μαθήματα ελληνικών παραδοσιακών χορών οι μαθητές θα γνωρίζουν ότι πρέπει να ακολουθήσουν τις εξής προασκήσεις και παιχνίδια για τη βελτίωσή τους, όσον αφορά:

3.1. Την τεχνική των βημάτων στον χορό «Πεντοζάλι» :

3.1.1.Εκτέλεση των βημάτων του χορού «Χασαπιά ή Γρήγορο Χασάπικο».

3.1.2.Εκτέλεση σταυρωτών βημάτων δεξιά-αριστερά (ένα τριαράκι δεξιά και ένα τριαρά-κι αριστερά).

3.2. Την τεχνική των βημάτων στον χορό «Τικ Μονό»:

3.2.1.Ταλαντεύσεις (σουσταρίσματα) στα γόνατα ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής.

3.2.2.Επανάληψη της παραπάνω άσκησης με ταυτόχρονες μετατοπίσεις του βάρους δεξιά - αριστερά στο αντίστοιχο πόδι.

3.2.3. Σημειωτά βήματα (τριαράκια) μπροστά και πίσω ξεκινώντας με το αριστερό πόδι στο ρυθμό της μουσικής με αντίστοιχες ταλαντεύσεις (σουσταρίσματα) στα τονι­σμένα μέρη του μουσικού μέτρου.

Οι χοροί «Πεντοζάλι» και «Τικ Μονό» καθορίζονται από το Αναλυτικό Πρόγραμμα. Οι καθηγη­τές επιλέγουν να διδάξουν 2-3 επιπλέον τοπικούς χορούς. Εκτός από την αντιληπτική ικανότητα των μαθητών, στην επιλογή των τοπικών χορών ο καθηγητής θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την αντι-προσωπευτικότητα της κάθε περιοχής ή κοινωνικής/πολιτισμικής ομάδας, την δημοφιλία του χορού, την αντιπροσωπευτικότητα των μετρικών σχημάτων και των κινητικών μοτίβων καθώς και το βαθμό δυσκολίας του χορού, όπως αυτός καθορίζεται από την συνθετότητα και την οργάνωσή του.

Ακόμη θα πρέπει να ακολουθείται η αρχή της προοδευτικότητας και της ρυθμικής αγωγής. Στα τελευταία μαθήματα προτείνεται οι μαθητές να κάνουν επανάληψη στους χορούς που διδάχθηκαν συνο­λικά. Όλα τα μαθήματα μπορούν να ακολουθούν την ίδια δομή διδασκαλίας, όπως προτείνεται στα μαθή­ματα 8.1 έως 8.2, λαμβάνοντας υπόψη κάθε φορά τις ιδιαίτερες διδακτικές απαιτήσεις κάθε χορού.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Πεντοζάλης

Ο «Πεντοζάλης» ή το «Πεντοζάλι» είναι ένας από τους θεαματικότερους και πιο ιστορικούς χορούς της Κρητικής Παράδοσης. Χαρακτηρίζεται ως ο χορός με παγκρήτια απήχηση.

Για την προέλευση του ονόματος του είναι γνωστές τρεις εκδοχές. Η άποψη που φαίνεται να κυριαρχεί μεταξύ των μελετητών αναφέρει ότι η ονομασία του χορού προέρχεται από τα δύο συν­θετικά της λέξης «Πεντοζάλι» δηλαδή τον αριθμό πέντε και την λέξη ζάλα, που στην κρητική διά­λεκτο σημαίνει βήματα. Έτσι «Πεντοζάλι» είναι ο χορός που χορεύεται με πέντε βήματα.

Μία δεύτερη εκδοχή, η οποία δεν απορρίπτει την πρώτη, υποστηρίζει πως από τον ζωηρό αυτόν χορό με τα πέντε βήματα, προκαλείται ζάλη στους μετέχοντες, και γι αυτό λέγεται «Πεντοζάλι».

Η τρίτη εκδοχή έχει και ιστορική διάσταση. Κατά την τοπική παράδοση, ο ήρωας της Επανά­στασης της Κρήτης, Δασκαλογιάννης, έμπορος και πλοιοκτήτης από την Ανώπολη Σφακίων του νομού Χανίων γνήσιος πατριώτης, πίστεψε στο όνειρο της απελευθέρωσης της Κρήτης από τον Τουρκικό ζυγό. Έτσι κάλεσε το φθινόπωρο του 1769 όλους τους Καπετάνιους και δημογέροντες της Επαρχίας Σφακίων και τους ενημέρωσε για την επανάσταση. Μετά από πολλές συσκέψεις, απο­φάσισαν την 10η Οκτωβρίου 1769 να ξεκινήσουν την ιερή επανάσταση κατά των Τούρκων. Ο Δασκαλογιάννης και και οι οπλαρχηγοί του, έστειλαν επιστολή στον βιολάτορα Στεφανή Τριανταφυλλάκη ή Κιόρο και τον κάλεσαν στην Ανώπολη για να δημιουργήσει έναν νέο πυρρίχιο χορό, ειδι­κά για το "πέμπτο ζάλο", δηλαδή για την επικείμενη Επανάσταση που ήταν η πέμπτη στη σειρά. Ο Κιόρος πήγε στην Ανώπολη και έκατσε έξι μήνες για να δημιουργήσει το νέο χορό που, κατά την παραγγελία του Δασκαλογιάννη, θα έπρεπε να έχει δώδεκα μελωδίες, όσοι και οι οπλαρχηγοί και δέκα βήματα, όπως η ημέρα της απόφασης της Επανάστασης (10η του 10ου μήνα 1769), πράγμα το οποίο και έγινε. Στο ξεκίνημά της Επανάστασης, Πάσχα του 1770, οι Καπεταναίοι, πιασμένοι από τους ώμους για να δηλώσουν την αλληλοϋποστήριξή τους, πρωτοχόρεψαν αυτό το νέο χορό τον οποίο και ονόμασαν «Πεντοζάλι», από το 5ο ζάλο, την πέμπτη επανάσταση κατά των κατακτητών.

Σύμφωνα με τους παλιότερους μουσικούς και χορευτές άρχισε να διαδίδεται σε ολόκληρη την Κρήτη περί τη δεκαετία του 1920. Είναι ζωηρός, γρήγορος χορός, αρχικά αποκλειστικά ανδρικός που με το πέρασμα των χρόνων έγινε μικτός, ο οποίος χορεύεται στα δάκτυλα, με λαβή από τους ώμους. Σύμφωνα με μαρτυρίες των παλαιοτέρων, ο χορός ήταν ενιαίος και δεν διαχωρίζονταν σε σιγανό και γρήγορο «Πεντοζάλι», όπως συμβαίνει μετά το 1950, όταν μερικοί λυράρηδες της Κεντρικής Κρήτης διασκευάζοντας τις κοντυλιές του «Σιγανού», τις γύρναγαν απευθείας σε «Πεντοζάλι».

Σήμερα ο χορός, συνήθως, ξεκινάει με αργά βήματα της φόρμας του χορού στα τρία που χορεύ­ονται με τις «κοντυλιές» και ύστερα, καθώς επιταχύνεται σταδιακά ο ρυθμός της μουσικής, αρχίζει το ζωηρό «Πεντοζάλι». Οι γρήγορες μελωδίες του χορού έχουν μέτρο 2/4 με ρυθμική διάταξη 1 + 1 και τονισμένο το πρώτο μέρος.

Το γρήγορο πεντοζάλι συνήθως, δεν συνοδεύεται από μαντινάδες. Η προτίμηση όμως της κοινότητας γι' αυτόν, οδήγησε στη δημιουργία αρκετών δίστιχων που αναφέρονται στο χορό (Κάρτα 8.1).

Η ανδρική ενδυμασία είναι μια από τις ωραιότερες ενδυμασίες σε όλη την Ελλάδα. Αποτελείται από τη μεσόβρακα, τη βράκα, το πουκάμισο, το γελέκι και το μεϊντάνι, τη ζώνη (συνήθως ερυθρού χρώματος), το κρουσσάτο κεφαλομάντηλο με τους πολλούς κροσσούς, τα καρτσόνια, (πλεκτές μαύ­ρες κάλτσες), τα στιβάνια, τη καδένα, το μαχαίρι και το καππότο (χειμερινό συμπλήρωμα ενδυμα­σίας με κουκούλα). Η γυναικεία Ανωγειανή ενδυμασία αποτελείται από το σαλβάρι (μακριά βράκα), την πουκαμίσα, τη σάρτζα (φούστα), την ποδιά, τη ζώνη, τις λευκές κάλτσες, τα μαύρα υποδήματα, το σκούφο, το μανδήλι και από το λαιμό φοράνε χρυσά φλουριά και σταυρό (Κάρτα 8.2).

Οι μελωδίες του χορού αποδίδονται από τη συνήθη κρητική κομπανία που αποτελείται από τη λύρα και από ένα ή δυο λαούτα, ένα συνοδείας και ένα ρυθμού. Η λύρα έχει αχλαδόσχημο ηχείο, κοντό χέρι, διαθέτει τρεις χορδές και παίζεται με το δοξάρι (Κάρτα 8.3).

Η χορευτική διαδικασία κατείχε μια ξεχωριστή θέση στη ζωή των Ελλήνων της Μαύρης Θάλασ­σας. Χόρευαν σε κάθε περίσταση θρησκευτική, εθιμική και στην καθημερινότητά τους. Οι ονομα­σίες των χορών συχνά σχετίζονταν με χαρακτηριστικές κινήσεις, τα τραγούδια που τους συνόδευ­αν ή με τον τόπο προέλευσης.

Τικ Μονό

Το «Τικ Μονό» χορεύεται στην περιοχή της Τραπεζούντας και ιδιαίτερα στη Ματσούκα. Υπάρ­χουν πολλές μελωδίες και τραγούδια που συνοδεύουν το χορό (Κάρτα 8.6) και αποδίδονται με όλα τα μουσικά όργανα του Ανατολικού Πόντου. Συμμετέχουν άνδρες και γυναίκες σε κύκλο με λαβή των χεριών από τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Χαρακτηριστικό του χορού είναι το σπάσιμο των γονάτων και το σουστάρισμα στο τονισμένο μέρος του μουσικού μέτρου, που δια­κρίνει σχεδόν όλους τους ποντιακούς χορούς. Ο ρυθμός της μελωδίας είναι πεντάσημος 5/8 (3+2).

Η κεμεντζέ ή ο κεμεντζές (λύρα) ήταν το πιο διαδεδομένο όργανο των Ποντίων (Κάρτα 8.7). Έχει φιαλόσχημη μορφή και το μέγεθος της είναι συνήθως 45- 60 εκατοστά. Στον Ανατολικό Πόντο, στους ανοικτούς χώρους τα όργανα που χρησιμοποιούσαν ήταν ο ζουρνάς, το αγγείο ή τουλούμ (άσκαυλος) και το νταούλι. Εναλλακτικά χρησιμοποιούσαν μια ή περισσότερες λύρες. Στο Δυτικό Πόντο τα όργανα που χρησιμοποιούσαν ήταν ο ζουρνάς, η λύρα, το ούτι, το βιολί και το νταούλι (Κάρτα 8.7). Στην πλειοψηφία τους οι χοροί του πόντου είναι κυκλικοί με τους οργανοπαίχτες στο μέσον μετακινούμενους, συνήθως, στη φορά του χορού.

Εξαιτίας της μεγάλης γεωγραφικής έκτασης του ποντιακού χώρου και σε συνάρτηση με τη μορφο­λογία του εδάφους δημιουργήθηκαν πολλές επί μέρους κοινότητες που διαμόρφωσαν ποικίλες πολιτι­σμικές εκφράσεις από το γλωσσικό ιδίωμα ως το χορό και τη φορεσιά. Ως πιο αντιπροσωπευτικές ανδρικές ποντιακές φορεσιές μπορούν να θεωρηθούν τα «ζίπκας» που περιλαμβάνουν τη ζίπκα (παντε­λόνι με στενά σκέλη και φαρδιά σούρα), το καμίσ(ιν), το γελέκι(ν), το ζωνάρ', το κοντέσ'(κοντό πανωφόρι),τα τσάπουλας (υποδήματα), τις περικνημίδες, τη κουκούλα και ανάλογα με την περίσταση το κιο-στέκ (ασημένια αλυσίδα), το χαϊμαλί και το εγκόλπιο (ασημένιο φυλαχτό), το κοβούσ' (καπνοσακούλα), τη ματαράν (θήκη για πυρίτιδα), τα φυσεκλίκια, το σιλαχλίκ (ζώνη) και τη τάπαντζαν (πιστόλι) (κάρτα 8.8). Η γυναικεία φορεσιά παρουσιάζει διάφορες παραλλαγές ανάλογα με την περιοχή. Η φορεσιά της Ματσούκας περιλαμβάνει τη ζουπούνα, καμίσι (ν) και το βρακίν τα οποία είναι πιο στενά και κοντά από ό,τι σε άλλες περιοχές, το σπαρέλ' ή σπαλέρ' το οποίο φορούσαν πάνω από τη ζουπούνα, το ζωνάρ', τη σαλταμάρκα (ζακέτα), τη κοκνέτσα (ποδιά) και τα μαντίλια που δένονταν στο κεφάλι.

ΣΥΝΤΟΜΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

Ορισμένοι μελετητές συνδέουν τη μέθοδο διδασκαλίας των κινητικών δεξιοτήτων με τη φύση του αντικειμένου διδασκαλίας. Η δομή του αντικειμένου εξαρτάται από δυο μεταβλητές:

1. Τη συνθετότητα, που σημαίνει από ποια στοιχεία αποτελείται η δεξιότητα.
2. Την οργάνωση, που αποτελεί την ακολουθία των επί μέρους στοιχείων της δεξιότητας.

O χορός, ως δεξιότητα υψηλής συνθετότητας και οργάνωσης, κατά κανόνα, απαιτεί την προοδευτικά μερική μέθοδο διδασκαλίας, για αρχαρίους μαθητές. Η ολική μέθοδος παρ' ότι είναι χρονικά «οικονο­μικότερη», ενδείκνυται σε προχωρημένους μαθητές και για αντικείμενα διδασκαλίας που δεν είναι σύν­θετα ούτε πολύπλοκα από πλευράς οργάνωσης. Η μερική μέθοδος έχει καλύτερα αποτελέσματα, στην διόρθωση λαθών και για τέλεια εξάσκηση ειδικών μερών και κινήσεων. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η μερική μέθοδος και ειδικά η προοδευτικά μερική είναι η καταλληλότερη για τη διδασκαλία ελληνικών χορών σε αρχάρια παιδιά. Για την ορθή χρήση της μεθόδου ο καθηγητής θα πρέπει να γνωρίζει να ανα­λύει και να συνθέτει σωστά το όλον. Είναι σημαντικό να γνωρίζει τα «συστατικά» του χορού, πώς είναι δομημένα και πώς αλληλοσχετίζονται μεταξύ τους κατά την εξέλιξη του χορευτικού φαινομένου. Σε μαθητές με μικρή ή καθόλου χορευτική εμπειρία ο διδάσκων καλό θα είναι τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας ενός χορού, να λαμβάνει υπόψη του και να εφαρμόζει τις ακό­λουθες πρακτικές οδηγίες:

1. Η θέση που θα σταθεί ο διδάσκων για να δείξει τις κινήσεις των χορών πρέπει να είναι πλήρως ορατή από όλους και να μην κρύβεται τίποτα από το οπτικό πεδίο των μαθητών. Η διάταξη των μαθητών στο χώρο συνιστάται να είναι σε ημικύκλιο ή σε ευθεία ή σε ελεύθερη αραίωση. Έτσι ο διδάσκων στέκεται στο μέσο του ημικυκλίου ή της ευθείας ή στην κορυφή της πυραμίδας αραίωσης, διατηρώντας ίδιο μέτωπο με τους μαθητές, μπροστά τους ώστε να εκτελούν τις κινή­σεις με τον ίδιο τρόπο.
2. Οι μαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν τις βασικές κατευθύνσεις που σχετίζονται με τη φορά της χορευτικής τους κίνησης. Με τον όρο «φορά του κύκλου» εννοούμε τη δεξιόστροφη κατεύ­θυνση των χορευτών η οποία συναντάται στην πλειοψηφία των ελληνικών κυκλικών χορών. Οι βασικές κατευθύνσεις είναι: μέτωπο στη φορά του κύκλου, πλάτη στη φορά του κύκλου, μέτω­πο στο κέντρο του κύκλου και πλάτη στο κέντρο.
3. Σε μικτά τμήματα καλό είναι τα αγόρια να βρίσκονται μεταξύ των κοριτσιών και να μην δημι­ουργούν ιδιαίτερες ομάδες.
4. Για την εκτέλεση μιας χορευτικής κίνησης απαιτείται συνήθως ένα εξωτερικό ερέθισμα. Παράγ­γελμα είναι κάθε εντολή η υπόδειξη την οποία παίρνουμε ή δίνουμε για την εκτέλεση μιας κίνη­σης. Ο διδάσκων καλό είναι να προφέρει ορισμένες κατάλληλες λέξεις ή μικρές φράσεις με τις οποίες οι μαθητές μπορούν να αντιληφθούν την κίνηση που θα εκτελέσουν, τον τρόπο εκτέλε­σης καθώς και το χρόνο έναρξης και λήξης της κίνησης. Το παράγγελμα θα πρέπει να είναι σύντομο, σαφές και πραγματοποιήσιμο. Τρία είναι τα μέρη του. Το προειδοποιητικό, όπου γίνε­ται ο σύντομη και σαφής περιγραφή της κίνησης, το εκτελεστικό, όπου καθορίζεται ο χρόνος έναρξης και λήξης της εκτέλεσης και το ενδιάμεσο, το χρονικό διάστημα, δηλαδή, που μεσολα­βεί μεταξύ των δυο για την ψυχολογική προετοιμασία των μαθητών και τη δημιουργία των απα­ραίτητων συνειρμών.
5. Το κύριο παράγγελμα εκφωνείται πριν την εκτέλεση. Κατά τη διαδικασία εκμάθησης του χορού μπορεί να χρησιμοποιείται, όταν απαιτείται, και βοηθητικό παράγγελμα που περιλαμβάνει λέξεις ή υποδείξεις που δίνονται συντονισμένα με το ρυθμό της μελωδίας με σκοπό την ταυτόχρονη ανατροφοδότηση.
6. Συνιστάται, ιδιαίτερα σε μαθητές με μικρή χορευτική εμπειρία να προηγούνται ορισμένες ειδι­κές ασκήσεις για το χορό έτσι ώστε να καλλιεργηθεί ο ρυθμός και να εξοικειωθούν οι μαθητές με τη μουσική και τις επί μέρους χορευτικές κινήσεις του. Παράδειγμα ανάλογων ρυθμοκινητι-κών ασκήσεων δίνεται στην Κάρτα 9.2. από το βιβλίο της Β' Γυμνασίου.
7. Η χρονική επένδυση (μέτρημα), η οποία διαφέρει από χορό σε χορό, προσαρμόζεται στο μου­σικό κομμάτι που συνοδεύει το χορό και είναι επιλογή και ευθύνη του διδάσκοντα. Πολλές φορές ο ίδιος χορός μπορεί να συνοδευτεί με μουσικές διαφορετικής ρυθμικής αγωγής. Για το λόγο αυτό προτείνεται ο διδάσκων να διαθέτει τουλάχιστον δυο μουσικές για τον ίδιο χορό. Η εξάσκηση στο χορό με την ανάλογη λαβή πραγματοποιείται όταν οι μαθητές έχουν εξοικειωθεί πρώτα με τα βήματα και τη μουσική.
8. Πριν τη διδασκαλία νέων χορών είναι καλό να επαναλαμβάνονται χοροί που ήδη έχουν διδαχθεί σε προηγούμενα μαθήματα. Σημαντικοί παράγοντες που βοηθούν στην αποτελεσματικότερη και πληρέστερη διδασκαλία των χορών είναι τα εποπτικά όργανα που ολοκληρώνουν την εικόνα του μαθήματος και ο χώρος. Η ύπαρξη καθρεφτών αυξάνει την ανατροφοδότηση και τον έλεγχο των μαθητών. Ο άνετος χώρος με τον κατάλληλο φωτισμό, καθαριότητα και ύψος οροφής βοηθά αυτούς που συμμετέχουν να αισθάνονται καλύτερα.
9. Η διδασκαλία ενός χορού θα πρέπει να συνδυάζεται με ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία που σχετίζονται με αυτόν καθώς και με πληροφορίες για τη μουσική και τα τραγούδια.

ΠΙΝΑΚΑΣ 8.1: Ελληνικοί Παραδοσιακοί Χοροί: Εκμάθηση του χορού "Πεντοζάλι"

Στο τέλος του μαθήματος οι μαθητές θα έχουν: μάθει να χορεύουν τα βήματα του χορού. μάθει να ανταποκρίνονται κινητικά στο ρυθμό του χορού. μάθει τα γενικά ιστορικά και πολιτιστικά στοι­χεία που συνδέονται με το χορό. μάθει ορισμένες κοντυλιές ή δίστιχα που συνο­δεύουν το χορό. μάθει να εκφράζονται δημιουργικά και να συνερ­γάζονται.

Εξοπλισμός - Διδακτικά Μέσα: 1 κασετόφωνο ή ρίί/βΓ, Κασέτες ή Βίντεο ή ϋνϋ (προαιρετικά) 30 φύλλα κριτηρίων (κάρτα 8.5) Στιλ διδασκαλίας: Πρακτικό και αμοιβαίο.

Εισαγωγή Οι μαθητές από το σπίτι έχουν προσπαθήσει να συλλέξουν πληροφορίες για το πώς χορεύεται ο χορός. Επίσης έχουν προσπαθήσει να συλλέξουν στοιχεία για τη φορεσιά, τα μουσικά όργανα, τη λαβή, τις κοντυλιές, τα δίστιχα καθώς και την ιστορία του χορού. Περιγραφή στόχων και οργάνωσης μαθήματος. 2' Προθέρμανση: με επανάληψη χορών που είναι ήδη γνωστοί από την Β' Γυμνασίου (Σαμαρίνα, Τσάμικος ή κάποιος τοπικός). 4' Κύριο Μέρος Αναφορά στα γενικά ιστορικά στοιχεία του χορού. 3' Εκμάθηση ενός δίστιχου που σχετίζεται με τον χορό. (Κάρτα 8.1). 2' Εκμάθηση του χορού «Πεντοζάλι». (Κάρτα 8.4). 14' Εκτέλεση του χορού «Πεντοζάλι» σε ζευγάρια με το στιλ της αμοιβαίας διδασκαλίας: ένας χορεύει, κάθε 2 λεπτά σταματά, ενημερώνεται από το ταίρι του για πιθανά λάθη και αλλάζουν ρόλους. 8' Εκτέλεση του χορού «Πεντοζάλι» από τους μαθητές με μουσική. Αξιολόγηση της χορευτικής τους απόδοσης. (Κάρτα 8.5). 8' Τελικό Μέρος Τι επιτεύχθηκε, επισημάνσεις και παρατηρήσεις. 1' Εξετάζεται κατά πόσο έγιναν κατανοητές από τους μαθητές οι εκδοχές για την ονομασία του χορού, από ποια παραδοσιακά μουσικά όργανα συνοδεύεται η μελωδία του, ποια η λαβή των χορευτών και ποιος ο ρυθμός του. 3' Δραστηριότητα εκτός σχολείου: (ο καθηγητής επιλέγει μιά) Να εξασκηθούν στο χορό με συγγενείς και φίλους. Να παρακολουθήσουν ζωντανά μια χορευτική εκδήλωση. Αν έχουν παρακολουθήσει μια χορευτική εκδήλωση, τι παρατή­ρησαν και τι τους άρεσε.

Οργάνωση Οι επαναλήψεις ορίζονται από τον καθηγητή. Σε ορισμένες ασκήσεις οι επαναλήψεις δίνονται ενδεικτικά. (Κάρτα 8.4). Απαιτεί­ται καλή προετοιμασία για να κυλήσει το μάθημα γρήγορα και με αποτέλεσμα. Σημεία έμφασης: Η κατεύθυνση των κινήσεων είναι πλάγια (δεξιά - αριστερά). Κατά τις αναπηδήσεις το ελεύ­θερο πόδι δεν πρέπει να λυγίζει προς τα πίσω. Μέθοδος εξάσκησης: Η προο­δευτικά μερική. Ανατροφοδότηση: Αφορά την ποιοτική εκτέλεση των κινήσεων. Παραλλαγές: Χρήση βίντεο για να γίνει καλύτερη κατανόηση του χορού από τους μαθητές και να μπορέσουν να δουν τον χορό με διαφορετικές μελωδίες. Διαλείμματα: Θεωρούνται οι αλλαγές από άσκηση σε άσκηση. Σημείωση: Ενθαρρύνονται οι μαθητές: Να κατανοήσουν στην άσκηση 4 το ρόλο του βοηθού για το ζευγάρι τους. Να ερευνήσουν ομοιότητες -διαφορές και με άλλους χορούς. Να γίνει σύνδεση με στοιχεία που γνωρίζουν από προηγούμε­να μαθήματα.

Αξιολόγηση: Γίνεται με έλεγχο των φύλλων κριτηρίων (Κάρτα 8.5).

ΚΑΡΤΑ 8.4: Για το μάθημα 8.1 Φύλλο ασκήσεων για το χορό «Πεντοζάλι»

Παρακάτω παρατίθενται συγκεκριμένες μεθοδολογικές οδηγίες με τη μορφή ασκήσεων για την καλύτερη και ευκολότερη εκμάθηση του χορού. Ο τρόπος της χρονικής επένδυσης των επιμέρους διδακτικών κινήσεων (μέτρημα) είναι προσωπική ευθύνη του διδάσκοντα. Κατά τη διαδικασία εκμάθησης προτείνεται η ελεύθερη αραίωση των μαθητών στο χώρο. Κατά την έναρξη της διδασκαλίας ο καθηγητής μπορεί να συμπεριλάβει στο εισαγωγικό μέρος τις δυο προασκήσεις (3.1.1. και 3.1.2.) με τα κοινά κινητικά μοτίβα. Λόγω της κινητικής συνοχής των επί μέρους κινήσεων, οι ασκήσεις εκμάθησης μπορούν να ομαδοποιηθούν σε δύο μέρη, από την άσκηση 1 έως την 5 και από την 6 έως την 8. Ο αριθμός των επαναλήψεων είναι ενδει­κτικός. Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η προοδευτικά μερική μέθοδος διδασκαλίας.

1. Μικρό πηδηχτό βήμα του δεξιού ποδιού προς τα δεξιά και στη συνέχεια αναπήδηση στο δεξί πόδι με ταυτόχρονο σταύρωμα του αριστερού ποδιού προς τα δεξιά πάνω από το δεξί πόδι. Η κίνηση επαναλαμβάνεται 4 φορές.

2. Μικρό πηδηχτό βήμα του αριστερού ποδιού προς τα αριστερά και στη συνέχεια αναπή­δηση στο αριστερό πόδι με ταυτόχρονο σταύρωμα του δεξιού ποδιού προς τα αριστε­ρά πάνω από το αριστερό πόδι. Η κίνηση επαναλαμβάνεται 4 φορές.

3. Η κινητική ενότητα όπως περιγράφεται στην άσκηση 1 συνδέεται με την κινητική ενότη­τα όπως περιγράφεται στην άσκηση 2. Το σύνολο των παραπάνω βημάτων επαναλαμβά­νονται 6 φορές.

4. Αναπήδηση με μικρή μετατόπιση προς τα δεξιά στο δεξί πόδι με ταυτόχρονο μάζεμα του αριστερού ποδιού κοντά (κολλημένο) στο δεξί. Η κίνηση επαναλαμβάνεται 4 φορές.

5. Η κινητική ενότητα όπως περιγράφεται στην άσκηση 3 συνδέεται με την κινητική ενότη­τα όπως περιγράφεται στην άσκηση 4. Το σύνολο των παραπάνω βημάτων επαναλαμβά­νονται 6 φορές.

6. Εκτέλεση σταυρωτών βημάτων 2/4 αριστερά-δεξιά (τριαράκια) ξεκινώντας με το αριστε­ρό πόδι. Η κίνηση επαναλαμβάνεται 4 φορές.

7. Εκτέλεση σημειωτών βημάτων δεξιά-αριστερά, ξεκινώντας με το δεξί (εναλλαγές δεξιού και αριστερού ποδιού). Η κίνηση επαναλαμβάνεται 4 φορές.

8. Εκτέλεση σταυρωτού βήματος αριστερά, ξεκινώντας με το αριστερό πόδι και ύστερα σημειωτού βήματος δεξιά, με το δεξί πόδι. Η κίνηση επαναλαμβάνεται 6 φορές.

9. Το κινητικό μέρος όπως έχει εκτελεστεί στην άσκηση 5 συνδέεται με το κινητικό μέρος όπως έχει εκτελεστεί στην άσκηση 8. Έτσι ολοκληρώνονται τα βήματα του χορού τα οποία επαναλαμβάνονται 6 φορές.

10. Επανάληψη της άσκησης 9 με πιασμένους τους μαθητές από τους ώμους. Τα βήματα επα­ναλαμβάνονται 6 φορές.

11. Επανάληψη της άσκησης 10 με μουσική, 6 φορές. Με την ολοκλήρωση των επαναλήψεων οι μαθητές σταματούν και στη συνέχεια ξεκινούν εκ νέου το χορό μέχρι να τελειώσει το μουσικό κομμάτι. (Οι μαθητές είναι χωρισμένοι σε τετράδες).

12. Εκτέλεση του χορού με μουσική χωρίς φιγούρες.

ΚΑΡΤΑ 8.5: Για το μάθημα 8.1 και 8.2 Φύλλο κριτηρίων

Ονοματεπώνυμο:	Χορός:
1. Είναι σωστή η θέση των χεριών;	Ναι □ Θέλει Βελτίωση □
2. Εκτελεί όλα τα βήματα σωστά χωρίς να μπερδεύεται ή να χάνει τη σειρά τους;	Ναι □ Θέλει Βελτίωση □
3. Τα βήματα και οι κινήσεις του χορού είναι τόσο μεγάλα όσο χρειάζεται;	Ναι □ Θέλει Βελτίωση □
4. Αποφεύγει να κάνει περιττές κινήσεις με τα πόδια ή άλλα μέλη του σώματος του;	Ναι □ Θέλει Βελτίωση □
5. Ακολουθεί σωστά το ρυθμό καθ' όλη τη διάρκεια του χορού;	Ναι □ Θέλει Βελτίωση □
6. Έχει σωστή στάση σώματος χωρίς να κοιτάει κάτω τα πόδια του ή δίπλα τους άλλους;	Ναι □ Θέλει Βελτίωση □
7. Χορεύει χωρίς να παρενοχλεί τους άλλους πατώντας τους διπλανούς του, κ.λ.π.;	Ναι □ Θέλει Βελτίωση □
8. Δείχνει να ευχαριστιέται τη συμμετοχή του στο χορό;	Ναι □ Θέλει Βελτίωση □

Πίνακας 8.2: Ελληνικοί Παραδοσιακοί Χοροί: Εκμάθηση του χορού «Τικ Μονό»

Στο τέλος του μαθήματος οι μαθητές θα έχουν: μάθει τα βήματα του χορού. μάθει να ανταποκρίνονται κινητικά στο ρυθμό του χορού. μάθει τα γενικά πληροφοριακά στοιχεία που συνδέονται με το χορό. μάθει ένα τραγούδι που συνοδεύει το χορό. μάθει να εκφράζονται δημιουργικά και να συνεργάζονται.

Εξοπλισμός - Διδακτικά Μέσα: 1 κασετόφωνο ή ρΙί/βΓ, Κασέτες ή Βίντεο ή ϋνϋ (προαιρετικά) 30 φύλλα κριτηρίων (κάρτα 8.5) Στιλ διδασκαλίας: Πρακτικό και αμοιβαίο.

Εισαγωγή Οι μαθητές από το σπίτι έχουν προσπαθήσει να συλλέξουν πληροφορίες για το πώς χορεύεται ο χορός. Επίσης έχουν προσπαθήσει να συλλέξουν στοιχεία για τη φορεσιά, τα μουσικά όργανα και τη λαβή του χορού. Περιγραφή στόχων και οργάνωσης μαθήματος. 2' Προθέρμανση: με επανάληψη χορών που είναι ήδη γνωστοί (Πεντοζάλι ή κάποιος τοπικός). 4' Κύριο Μέρος Αναφορά στα γενικά ιστορικά στοιχεία του χορού. 3' Εκμάθηση τραγουδιού. Οι μαθητές συνοδεύουν το τραγούδι με παλαμάκια ή άλλη κινητική δραστηριότητα. (Κάρτα 8.6). 6' Εκμάθηση του χορού «Τικ Μονό». (Κάρτα 8.9). 8' Εκτέλεση του χορού «Τικ Μονό» σε ημικύκλια με το στιλ της αμοιβαίας διδασκαλίας: τρεις πιασμένοι από το χέρι χορεύουν, κάθε 2 λεπτά σταματούν, ενημερώνονται από το ταίρι τους για πιθανά λάθη και αλλάζουν ρόλους. (Σχήμα 8.1). 8' Εκτέλεση του χορού «Τικ Μονό» με μουσική και συνοδεία τραγουδιού από τους μαθητές. Αξιολόγηση της χορευτικής απόδοσης. Ι0' Τελικό Μέρος Τι επιτεύχθηκε, επισημάνσεις και παρατηρήσεις. 1' Συζήτηση με τους μαθητές για τα παραδοσιακά μουσικά όργανα που συνοδεύουν το χορό, τη λαβή των χορευτών, τη φορεσιά και το ρυθμό του. 3' Δραστηριότητα εκτός σχολείου: (ο καθηγητής επιλέγει μιά) Να εξασκηθούν στο χορό με συγγενείς και φίλους. Να μελετήσουν οι μαθητές τις χορευτικές περιστάσεις όπου χορεύεται ο χορός ή άλλα δρώμενα. Αν έχουν παρακολουθήσει μια χορευτική εκδήλωση, τι παρατή­ρησαν και τι τους άρεσε.

Οργάνωση Οι επαναλήψεις ορίζονται από τον καθηγητή. Σε ορισμένες ασκήσεις οι επαναλήψεις δίνονται ενδεικτικά. (Κάρτα 8.9) Απαιτείται καλή προε­τοιμασία για να κυλήσει το μάθημα γρήγορα και με αποτέλεσμα. Σημεία έμφασης: Οι ταλαντεύσεις των γονάτων (σουσταρίσματα) να συντονί­ζονται απόλυτα με τα τονι­σμένα μέρη του μέτρου. Τα χέρια, πιασμένα απ' τις παλάμες και λυγισμένα περί­που σε οριζόντια θέση, κινού­νται ελαφρά κάτω - πάνω συντονισμένα με τα σουστα­ρίσματα των γονάτων. Μέθοδος εξάσκησης: Η προο­δευτικά μερική. Ανατροφοδότηση: Αφορά την ποιοτική εκτέλεση των κινήσεων. Παραλλαγές: Χρήση βίντεο για να γίνει καλύτερη κατανόηση του χορού από τους μαθητές και να μπορέσουν να δουν το χορό να συνοδεύεται από διαφορετικές μελωδίες και τραγούδια. Σημείωση: Ενθαρρύνονται οι μαθητές: Να βρουν διαφορετικά τραγού­δια που θα ήθελαν και θα τους άρεσε να χρησιμοποιήσουν για να χορέψουν αυτό το χορό. Να κατανοήσουν στην άσκη­ση 4 το ρόλο του βοηθού για το ζευγάρι τους. Να γίνει σύνδεση με στοιχεία που γνωρίζουν από προηγού­μενα μαθήματα.

Αξιολόγηση: Γίνεται με έλεγχο των φύλλων κριτηρίων (Κάρτα 8.5)

ΚΑΡΤΑ 8.9: Για το μάθημα 8.2. Φύλλο ασκήσεων για το χορό «Τικ μονό»

Παρακάτω παρατίθενται συγκεκριμένες μεθοδολογικές οδηγίες με τη μορφή ασκήσεων για την καλύτερη και ευκολότερη εκμάθηση του χορού. Ο τρόπος της χρονικής επένδυσης των επιμέρους διδακτικών κινήσεων (μέτρημα) είναι προσωπική ευθύνη του διδάσκοντα. Κατά τη διαδικασία εκμάθησης προτείνεται η ελεύθερη αραίωση των μαθητών στο χώρο. Η λαβή των χεριών στο χορό, είναι από τις παλάμες, με τους αγκώνες λυγισμένους και τους πήχεις σχεδόν παράλληλους με το έδα­φος. Κατά την έναρξη της διδασκαλίας ο καθηγητής μπορεί να συμπεριλάβει στο εισαγωγικό μέρος τις προασκήσεις (3.2.1., 3.2.2. και 3.2.3.). Ο αριθμός των επαναλήψεων είναι ενδεικτικός. Προτείνεται να χρησιμοποιηθεί η προοδευτικά μερική μέθο­δος διδασκαλίας.

1. Σημειωτό βήμα (τριαράκι) μπροστά ξεκινώντας με το αριστερό πόδι και στη συνέχεια δυο απλά βήματα πίσω - δεξιά με το δεξί και το αριστερό πόδι αντίστοιχα. Όλες οι κινήσεις γίνονται με ταυτόχρονες ταλαντεύσεις στα γόνατα (σουστα-ρίσματα). Οι κινήσεις επαναλαμβάνονται 6 φορές.
2. Μικρό πλάγιο βήμα δεξιά με το δεξί πόδι με ταυτόχρονη μετατόπιση του βάρους και στη συνέχεια το αριστερό πόδι έρχεται δίπλα στο δεξί. Οι κινήσεις γίνονται με ταυτόχρονες ταλαντεύσεις στα γόνατα (σουσταρίσματα) και επαναλαμβάνο­νται 4 φορές.
3. Το κινητικό μέρος όπως έχει εκτελεστεί στην άσκηση 1 συνδέεται με το κινητικό μέρος όπως έχει εκτελεστεί στην άσκηση 2. Έτσι ολοκληρώνονται τα βήματα του χορού τα οποία επαναλαμβάνονται 6 φορές.
4. Επανάληψη της άσκησης 3 με πιασμένους τους μαθητές από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγκώνες και τους πήχεις σχεδόν παράλληλους με το έδαφος. Σε κάθε ταλάντευση τα χέρια κινούνται ελαφρά κάτω - πάνω ακολουθώντας το ρυθμό. Οι κινήσεις επαναλαμβάνονται 6 φορές.
5. Επανάληψη της άσκησης 4 με μουσική, 6 φορές. Με την ολοκλήρωση των επαναλήψεων οι μαθητές σταματούν και στη συνέχεια ξεκινούν εκ νέου το χορό μέχρι να τελειώσει το μουσικό κομμάτι. (Οι μαθητές είναι χωρισμένοι σε τετράδες).
6. Εκτέλεση του χορού σε ημικύκλιο με μουσική χωρίς φιγούρες.